W poprzednim wpisie poruszaliśmy już temat przyczyn i skutków wypalenia zawodowego z perspektywy organizacji. Wcześniej poruszaliśmy też problem zwolnień lekarskich spowodowanych wypaleniem zawodowym. Tym razem skupimy się na przedstawieniu zachowań, które szczególnie predysponują do wypalenia zawodowego i wskażemy wzorce zachowań podwyższające to ryzyko. Zdecydowaliśmy się na takie zestawienie, by pomóc pracownikom działów HR oraz menedżerom w identyfikacji typowych zachowań związanych z wypaleniem zawodowym oraz podkreślić główne jego przyczyny.
Narażenie na wypalenie zawodowe może dotyczyć różnych profilów zachowań, ale istnieją pewne cechy, które zwiększają ryzyko wystąpienia tego problemu. Oto kilka z nich:
Perfekcjonizm
Osoby o skłonnościach perfekcjonistycznych często wyznaczają sobie bardzo wysokie standardy i oczekują perfekcji we wszystkim, co robią. To podejście prowadzi do chronicznego stresu, frustracji i wypalenia zawodowego, gdy nie udaje im się spełniać nieustannie podnoszonych wymagań.
Perfekcjoniści są narażeni na wypalenie zawodowe z kilku powiązanych ze sobą powodów:
- Wysokie oczekiwania: niemożliwe do spełnienia oczekiwania zazwyczaj prowadzą do frustracji i poczucia niezadowolenia z własnej pracy.
- Częsta praca poza obowiązującymi godzinami: perfekcjonista jest skłonny poświęcać niewspółmiernie dużo czasu i wysiłku na doskonalenie swojej pracy, co może prowadzić do chronicznego przeciążenia, braku równowagi między pracą a życiem prywatnym.
- Podatność na krytykę: perfekcjonista często jest bardzo wyczulony na krytykę dotyczącą pracy, co może prowadzić do ciągłego niezadowolenia z własnych osiągnięć.
- Brak elastyczności: niepewność i niedoskonałość są nie do zaakceptowania dla perfekcjonisty, a brak elastyczności zazwyczaj prowadzi do chronicznego stresu.
- Zwiększone poczucie winy i niezadowolenia: częste doświadczanie zwiększonego poczucia winy i niezadowolenia, gdy niespełniane są narzucone sobie duże oczekiwania, przyczyniają się do chronicznego stresu.
Wszystkie wymienione czynniki mogą doprowadzić do tego, że perfekcjonista będzie bardziej podatny na wypalenie zawodowe niż osoby, które są bardziej skłonne zaakceptować niepowodzenia i nie mają tak dużych oczekiwań. Dlatego dla perfekcjonistów ważne jest, by nauczyli się radzić sobie ze stresem, uznawali swoje ograniczenia i starali się znaleźć zdrowsze podejście do pracy i życia.
Impulsywność
Osoby impulsywne mają większe trudności z kontrolowaniem emocji, co czasem prowadzi do nieprzemyślanych decyzji, a skłonność do wybuchów gniewu oraz podejmowania ryzykownych działań nierzadko przyczynia się do konfliktów w miejscu pracy.
Impulsywność może być źródłem wypalenia z kilku powodów:
- Brak kontroli nad stresem: osoby impulsywne często reagują na stres natychmiastowymi, ale czasami nieprzemyślanymi działaniami, co podwyższa częstotliwość występowania konfliktów w miejscu pracy, a stałe doświadczanie stresu i napięcia może przyczynić się do przemęczenia i wypalenia.
- Brak umiejętności planowania: trudności w planowaniu i organizowaniu swojej pracy, a także skłonność do podejmowania nagłych decyzji może prowadzić do chaosu oraz frustracji z powodu braku efektywności w pracy.
- Brak zdolności do kontrolowania emocji: problemy z kontrolowaniem emocji i impulsów często prowadzą do wybuchów gniewu lub impulsywnych reakcji, a to z kolei powoduje konflikty ze współpracownikami, zwiększając napięcie i stres.
- Lekceważenie konsekwencji: osoby impulsywne często podejmują decyzje bez dokładnego zastanowienia się nad konsekwencjami swoich działań, co w obszarze zawodowym bywa ryzykowne i wiąże się z dużym stresem.
- Trudności w utrzymaniu równowagi między życiem zawodowym a osobistym: skłonność do podejmowania nagłych działań w pracy może prowadzić do zaniedbywania życia osobistego i zdrowia psychicznego, a to zwiększa ryzyko wypalenia zawodowego.
W związku z powyższymi czynnikami osoby impulsywne mogą wymagać wsparcia i pomocy w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie ze stresem, kontrolowania impulsów oraz planowania i organizowania pracy. Pomocą dla nich mogą być programy szkoleniowe, wsparcie terapeutyczne oraz praktyki mindfulness.
Pracoholizm
Pracoholik charakteryzuje się obsesyjnym zaangażowaniem w pracę oraz nadmiernym poświęcaniem czasu i energii na obowiązki zawodowe. Osoby cierpiące na pracoholizm często nie potrafią oderwać się od pracy nawet wtedy, gdy jest to niezdrowe lub szkodliwe dla ich zdrowia psychicznego i fizycznego.
Osoby, które poświęcają nieproporcjonalną ilość czasu i energii na pracę, mogą być narażone na wypalenie zawodowe z powodu kilku czynników:
- Przemęczenie i wyczerpanie: pracoholicy często pracują przez długie godziny, ignorując potrzebę odpoczynku i regeneracji. To prowadzi do chronicznego zmęczenia i wyczerpania, co jest jednym z głównych powodów wypalenia zawodowego.
- Zbyt mało czasu na życie prywatne: niewystarczająco dużo czasu na życie osobiste, relacje społeczne czy aktywności rekreacyjne, a więc brak równowagi między pracą a życiem prywatnym może prowadzić do przemęczenia.
- Nadmierny stres i presja: pracoholicy często doświadczają dużego stresu związanego z oczekiwaniami dotyczącymi wyników oraz krótkimi terminami. Stałe działanie pod presją może prowadzić do chronicznego stresu.
- Brak wsparcia społecznego: skłonność do izolacji społecznej z powodu obsesyjnego zaangażowania w pracę oraz brak wsparcia i brak czasu na relacje społeczne może przyczynić się do poczucia samotności i pogłębienia wypalenia zawodowego.
- Nadmierna identyfikacja z pracą: pracoholicy często się utożsamiają z wynikami pracy i osiągnięciami zawodowymi. Kiedy nie spełniają własnych wysokich oczekiwań lub doświadczają niepowodzeń w pracy, czują się bezwartościowi.
- Brak czasu na regenerację i rekreację: brak czasu na odpoczynek i różnorodne aktywności, które pomagają w redukcji stresu i odciążeniu umysłu, najczęściej prowadzi do chronicznego przemęczenia.
Powyższe czynniki mogą się negatywnie wzmacniać, prowadząc do wzrostu ryzyka wypalenia zawodowego u pracoholików. Dlatego ważne jest, by osoby z tym problemem zwracały uwagę na swoje zachowanie i nawyki pracy, dbały o równowagę między pracą a życiem osobistym oraz podejmowały działania mające na celu redukcję stresu i zapobieganie wypaleniu zawodowemu.
Wrażliwość
Osoby o bardzo dużej wrażliwości mogą być bardziej podatne na stres zawodowy, często nie radzą sobie z emocjami związanymi z pracą. Często jest to przyczyną szybszego wypalenia zawodowego, zwłaszcza jeśli osoby te nie potrafią korzystać ze skutecznych metod radzenia sobie ze stresem.
Osoby bardzo wrażliwe, czyli osoby o nadwrażliwości sensorycznej, emocjonalnej i intelektualnej mogą być bardziej narażone na wypalenie zawodowe z następujących powodów:
- Intensywne odczuwanie stresu: odczuwanie stresu i ogólnie emocji jest u nich bardziej intensywne niż u innych osób. W sytuacjach zawodowych, kiedy stres i presja są dość częste, takie osoby mogą szybciej się przemęczać i wypalać.
- Duża empatia: osoby wysoko wrażliwe często cechują się empatią i wykazują troskę o innych. W pracy – zwłaszcza w zawodach wymagających kontaktu z ludźmi znajdujących się w trudnych sytuacjach, np. w pracy socjalnej lub opiece zdrowotnej – ciągłe obcowanie z czyimś cierpieniem może prowadzić do przeciążenia emocjonalnego.
- Krytyczne nastawienie wobec siebie: bardzo rozwinięte tendencje do autokrytyki często są powodem nadmiernego obwiniania się za popełnione błędy lub niepowodzenia. To z kolei może prowadzić do chronicznego stresu.
- Podatność na krytykę: częste spotykanie się z negatywnymi komentarzami lub niewłaściwą krytyką w pracy może prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości u osób wysoko wrażliwych.
- Brak równowagi między pracą a życiem osobistym: z powodu intensywności przeżywania różnych doświadczeń zawodowych osoby wysoko wrażliwe często mają trudności z utrzymaniem równowagi między pracą a życiem osobistym, co może prowadzić do przemęczenia.
- Niezrozumienie w miejscu pracy: brak zrozumienia ze strony przełożonych i współpracowników niejednokrotnie pogłębia stres i przyczynia się do wypalenia. Osoby wysoko wrażliwe potrzebują wsparcia ze strony otoczenia, by radzić sobie ze stresem i wyzwaniem zawodowymi.
Ważne jest, by pracodawcy i pracownicy zdawali sobie sprawę z powyższych czynników i podejmowali odpowiednie kroki, by wspierać bardzo wrażliwe osoby w miejscu pracy.
Brak asertywności
Osobom nieasertywnym z trudem przychodzi wyrażanie własnych potrzeb, opinii i stawianie granic w miejscu pracy. Mogą unikać konfliktów, zgadzać się na nadmierne obciążenia lub nieumiejętnie radzić sobie z sytuacjami, które wymagają stanowczości. Brak asertywności zazwyczaj prowadzi do przyjmowania zbyt dużej liczby zadań, braku kontroli nad własnym czasem oraz frustracji z powodu trudności w wyrażaniu potrzeb.
Przyczyny większej podatności na wypalenie zawodowe w przypadku braku asertywności to:
- Zbyt duże obciążenie pracą: osoby nieasertywne mają trudności z wyrażaniem swoich potrzeb i ograniczeń w miejscu pracy, co czasami prowadzi do nadmiernego obciążenia pracą. Brak umiejętności mówienia „nie” i wyznaczania granic powoduje, że taka osoba będzie brać na siebie zbyt dużo obowiązków, co kończy się niejednokrotnie przemęczeniem.
- Nieumiejętność rozwiązywania konfliktów: unikanie konfrontacji i rozwiązywania konfliktów w miejscu pracy najczęściej jest przyczyną narastania problemów i napięć między współpracownikami, co oczywiście wiąże się z większym stresem i frustracją, a następnie wypaleniem zawodowym.
- Brak samorealizacji: asertywność jest bardzo istotnym elementem samorealizacji. Osoby nieasertywne niepewnie się czują w sytuacji wyrażania swoich pomysłów, opinii i potrzeb, co jest dużą przeszkodą w doprowadzeniu do zadowolenia z własnej pracy.
- Brak rozwoju kariery: trudności z negocjacją warunków zatrudnienia, awansu czy z dążeniem do podnoszenia kompetencji są również przyczyną stagnacji zawodowej i braku perspektyw rozwoju kariery, co z kolei przekłada się na poczucie bezsilności.
- Brak wsparcia społecznego: problemy z nawiązywaniem relacji i budowaniem wsparcia społecznego w miejscu pracy niekiedy prowadzą do poczucia izolacji i osamotnienia.
W związku z powyższymi czynnikami ważne jest rozwijanie asertywności w celu zapobiegania negatywnym skutkom i budowania satysfakcjonującej kariery zawodowej.
Strategie EAP mogą odegrać istotną rolę w pomocy pracownikom w radzeniu sobie z różnymi wzorcami zachowań predysponującymi do wypalenia zawodowego. Pomocne mogą być sesje terapeutyczne nastawione na zmniejszenie autokrytyki i nauczenie się akceptowania niepowodzeń, sesje koncentrujące się na budowaniu umiejętności radzenia sobie ze stresem i kontrolowania impulsów czy webinary dotyczące wyznaczania granic między życiem zawodowym a prywatnym i rozwijania asertywnej postawy.
