Zdrowie psychiczne zdecydowanie przestaje być tematem tabu i zarówno w Polsce, jak i na świecie możemy zaobserwować coraz większą tendencję do otwartego mówienia o zagadnieniach z tym związanych. Co za tym idzie, ludzie dużo częściej zgłaszają się po pomoc do psychologów, psychoterapeutów i psychiatrów, a diagnozowane zaburzenia i choroby psychiczne są częstszym powodem zwolnień lekarskich. Potwierdzają to dane z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z ostatnich lat. Jeszcze w 2012 roku liczba dni absencji chorobowej w wyniku różnych zaburzeń psychicznych wynosiła nieco ponad 14 milionów. W roku 2022 było ich już 25,2 miliona. To oznacza, że w ciągu ostatnich 10 lat liczba ta wzrosła o blisko 80%.
Zdrowie psychiczne to także inwestycja
Kondycja psychiczna pracowników przestaje być kwestią wyłącznie osobistą, obecnie staje się także coraz większym wyzwaniem dla pracodawców. Konsekwencje wciąż rosnącej liczby lekarskich zwolnień psychiatrycznych będą też coraz bardziej odczuwalne dla firm, więc warto już teraz zastanowić się nad tym, jak rozpoznawać widoczne objawy, przewidywać ich wystąpienie i zapobiegać pogarszaniu się stanu psychicznego pracowników.
Dbanie o dobrobyt psychiczny i fizyczny ludzi zatrudnionych w firmie to nie tylko nośny temat – pojawiający się w nowoczesnych i dobrze działających organizacjach – to także realna inwestycja, która może zapobiec stratom oraz przynieść wymierne korzyści pracownikom oraz pracodawcom.
Nie tylko depresja
Inne dane przedstawione przez ZUS pokazują, że w 2021 roku epizod depresyjny był na ósmym miejscu, jeśli chodzi o choroby powodujące najdłuższe zwolnienia lekarskie. Jak podaje WHO, depresja jest powszechnie występującą chorobą, na którą cierpi aż 3,8% ziemskiej populacji. Obecnie jest to czwarta najczęściej diagnozowana chorobą na świecie, a szacuje się, że do końca tego dziesięciolecia zajmie pierwsze miejsce tego rankingu.
Jednak wśród przyczyn zwolnień lekarskich wystawianych przez lekarzy psychiatrów, oprócz zaburzeń lękowych i depresyjnych, możemy także zaobserwować widoczny wzrost przypadków L4 wystawionych z powodu zmęczenia i złego samopoczucia. Powodów takich zmian z pewnością jest bardzo wiele – od niedawnej pandemii koronawirusa przez wojnę w Ukrainie, sytuację ekonomiczną aż po osobiste problemy. I oczywiście na wiele z nich jako pracodawcy czy działy HR nie mamy bezpośredniego wpływu, ale warto zastanowić się, w których obszarach możemy działać, żeby jak najskuteczniej zapobiegać ich skutkom.
Wypalenie zawodowe
Choć syndrom wypalenia zawodowego nie jest jednostką chorobową, to WHO zdecydowało się na umieszczenie go jako zespołu objawów w najnowszej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11 z opisem: „syndrom zawodowy, którego efektem jest przewlekły stres w miejscu pracy, z którym nie udało się skutecznie poradzić”.
Według ICD-11 wypalenie zawodowe charakteryzuje się trzema wymiarami:
- uczuciem spadku energii lub wyczerpania
- zwiększenia mentalnego dystansu do wykonywanej przez jednostkę pracy lub negatywnymi, cynicznymi uczuciami związanymi z pracą, oraz
- poczuciem nieskuteczności i braku osiągnięć. Inaczej mówiąc, wypalenie zawodowe to stan chronicznego zmęczenia, braku energii oraz motywacji i satysfakcji z wykonywanej pracy
Objawiać się może również trudnościami w koncentracji, problemami z podejmowaniem decyzji, rozdrażnieniem, przygnębieniem, a także zmniejszeniem zaangażowania i gorszymi relacjami z innymi pracownikami. Wypalenie może prowadzić do rozwoju zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe czy zaburzenia nastroju, ale także może znacząco wpływać na ryzyko wystąpienia innych chorób, np. problemów z sercem czy zaburzeń snu.
Przyczyny wypalenia zawodowego
Najważniejszą przyczyną wypalenia zawodowego jest nadmierny stres związany z pracą, który przekracza zdolności adaptacyjne. Jakie więc mogą być bezpośrednie powody powstawania tak dużego natężenia stresu? Oto najważniejsze z nich:
Zbyt duża ilość pracy
Pracownicy, którzy na co dzień muszą mierzyć się z bardzo dużą liczbą zadań, często nie są w stanie zrealizować ich wszystkich w wyznaczonym czasie. Nawet sam fakt posiadania nigdy niekończącej się listy zadań do wykonania może powodować narastanie frustracji i brak poczucia skuteczności w pracy.
Niskie wynagrodzenie
Pracownicy, którzy otrzymują wynagrodzenie zbyt niskie w stosunku do swojego wykształcenia, kwalifikacji czy zaangażowania w pracę nie tylko mogą odczuwać większy stres w związku z niezdolnością do zaspokojenia własnych potrzeb finansowych, ale także mogą czuć się niedoceniani, co prowadzi do irytacji czy frustracji.
Niekorzystne środowisko pracy
to aspekt dotyczący zarówno fizycznych warunków wykonywania pracy (wygody i komfortu), jak i zaplecza technologicznego i sprzętowego, które wpływa na efektywność.
Konflikty i złe relacje w miejscu pracy
Osoby, które doświadczają konfliktów lub niezbyt przyjaznej atmosfery w zespole, w którym pracują, są dużo bardziej narażone na odczuwanie stresu i niepokoju w związku z miejscem pracy.
Brak wsparcia ze strony przełożonych
Pracownicy, którzy nie otrzymują wsparcia ze strony przełożonych i nie mogą liczyć na ich pomoc, dużo częściej mogą czuć się ignorowani i nieważni, co prowadzi do wzrostu poczucia bezradności i niezadowolenia z pracy.
Brak równowagi między pracą, a życiem osobistym
Zbyt duża ilość pracy lub zbyt mała liczba aktywności podejmowanych poza nią może negatywnie wpływać na poczucie satysfakcji z życia prywatnego i zawodowego, a przez to prowadzić do zwiększenia odczuwania stresu i frustracji.
Jak zapobiegać?
Dział HR zapewne nie ma dużych możliwości wpłynięcia na osobiste tendencje pracowników do odczuwania negatywnych emocji i radzenia sobie z nimi, ich cechy osobowościowe czy wyuczone strategie reagowania na stres. Istnieje jednak szereg działań, które można wdrożyć w organizacji w celu zapobiegania rozwijania się syndromu wypalenia zawodowego wśród pracowników, a co za tym idzie także potencjalnego zmniejszenia liczby zwolnień lekarskich.
Zapewnienie pracy zgodnej z umiejętnościami i zainteresowaniami pracownika
To jeden z najważniejszych sposobów zapobiegania wypaleniu. Praca zgodna z poziomem wiedzy i kompetencji pracownika oraz zgodna z jego zainteresowaniami zmniejsza ryzyko poczucia nieskuteczności i braku zadowolenia z pracy.
Zdrowa równowaga między życiem prywatnym a zawodowym
Jest kluczowa dla budowania poczucia satysfakcji zarówno w pracy, jak i w życiu osobistym. Ważne jest, żeby w miarę możliwości pracodawca zapewniał zatrudnionym w firmie osobom elastyczność w zakresie godzin pracy czy jej formy. Istotne jest także umożliwienie pracownikom korzystania z urlopu i dni wolnych w celu odpoczynku, redukcji stresu i regeneracji.
Zachęcanie do aktywności fizycznej i zdrowego stylu życia
Aktywność fizyczna i zdrowy styl życia, a także zdrowa dieta to podwójnie ważny aspekt. Po pierwsze, to działania wspomagające profilaktykę zdrowia fizycznego. Po drugie, choć może to mniej oczywiste, zdrowy styl życia i ruch mają bardzo duży wpływ na kondycję psychiczną. Zachęcanie do podejmowania aktywności fizycznej poprzez programy profilaktyczne, benefitowe programy partnerskie, ułatwiające korzystanie z obiektów sportowych, a także ułatwienie dostępu do chociażby zdrowych przekąsek w miejscu pracy to działania, które warto podjąć.
Dbałość o ergonomię i bezpieczeństwo pracy
Pracownicy, którzy doświadczają fizycznego dyskomfortu w miejscu pracy, takiego jak chociażby bóle pleców, urazy czy inne dolegliwości oraz zagrożenia zdrowia, są dużo bardziej narażeni na ryzyko wypalenia zawodowego. Niezależnie od branży jest to jeden z obszarów, którym warto się zająć przez zadbanie o odpowiedni sprzęt, meble biurowe, a także szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wprowadzenie programów redukcji stresu
Jak ustaliliśmy, głównym powodem rozwijania się syndromu wypalenia zawodowego jest przewlekły stres. Warto zastanowić się, jak dział HR może wpłynąć na wspieranie pracowników w radzeniu sobie ze skutkami stresu. Programy ukierunkowane na redukcję stresu, zajęcia z medytacji, jogi, mindfulness, szkolenia z zakresu emocji, technik relaksacyjnych oraz technologiczne rozwiązania służące do monitorowania i redukcji stresu to tylko niektóre z możliwych działań w tym obszarze.
Zapewnienie wsparcia psychologicznego
Pracownicy narażeni na stres w miejscu pracy (a także poza nim), doświadczający napięcia i trudnych emocji, bardzo często potrzebują wsparcia psychologicznego. W przypadku rozwijania się wypalenia zawodowego czy też innych poważnych zaburzeń i chorób psychicznych, najważniejsze jest szybkie działanie i skierowanie się do właściwego specjalisty. Wsparcie psychologiczne polegające na zapewnieniu pracownikom dostępu do psychoterapii czy możliwości skorzystania z pomocy psychologicznej nie tylko pomoże zredukować skutki stresu w pracy oraz zmniejszy ryzyko wystąpienia objawów wypalenia zawodowego, lecz także może pozytywnie wpłynąć na rozwój pracowników, a co za tym idzie na ich efektywność i zaangażowanie w miejscu pracy.
